Reyna ng Makata

GUSTO KO’Y IKAW

ni Shiela B. Magbuhos

Kagigising ko lamang nang bumungad sa akin si Mama.

            “Oh, anak bakit hindi ka pa naghahanda?”

“Nakalimutan mo na ba na ngayon ang alis natin papuntang Baguio?”

“Ano ka ba anak, minsan lang mangyari itong reunion bakit hindi ka pa sasama? Tiyak naroon ang mga pinsan mong galing sa abroad”.

Biglang dating naman ni Andrea mula sa kabilang kwarto.

“Oh Andrea, good morning! Napaaga yata ang gising mo ah?”

 “Medyo hindi kasi ako makatulog eh” sagot naman niya.

“Ma, dito na lang ako sa bahay at para na rin may mag-aasikaso kay Tita, ‘di ba Tita Ninang?”singit ko sa usapan ng dalawa. 

“Oh siya sige, alam ko namang safe ka diyan sa Tita mo.” Oh may mga pagkain dyan sa refrigerator na pang-isang lingo. Initin mo na lang ‘yong ulam na niluto ko kanina at nang makapag-almusal na kayo ng Tita Ninang mo” pahabol pa ni Mama.

“Thanks, Ma”! sabay halik ko kay Mama  kasabay naman ng pagtawag ng Papa na naghahanda ng sasakyan.

“Bye, Papa ingat kayo” nakangiting paalala ko sa kanila.

Ilang sandali pa. Ang tagal kong hinintay ang ganoong pagkakataon. Ginawa naming masaya ang bawat sandali na walang iniisip na kahit anong problema na maaaring mangyari.

“Ang tagal kong hinintay muli ang pagkakataong ito Andrea, na makasama ka”.

“Ako rin Migs”, sabay yakap sa isa’t isa at siniil ko ng halik ang manipis at mapulang hugis-pusong labi ni Andrea. Animoy kuryenteng bumalot sa buo kong katawan ang kanyang mga haplos at halik na nagdala sa amin sa langit ng kaligayahan. Ang mga sandaling iyon ang nagbibigay sa akin ng walang kapantay na ligaya. Masaya ang mga araw na kasama ko siya. Para bang ayaw ko nang matapos ang bawat araw na dumadaan. Siya ang pinakamamahal kong babae na kahit magkalayo ang agwat ng edad namin ay balewala iyon sa akin. Ang mahalaga mahal ko siya at ganoon din siya sa akin.

Makalipas ang isang lingo dumating na sina Mama at Papa. Balik na ulit kami sa dating gawi na pagkukunwari at kasinungalingan. Hindi ko siya tunay na kamag-anak pero kaibigan siya ni Mama kaya tita ang tawag ko sa kanya. Hindi kami nahahalata nina Mama sa pagkamalapit namin sa isa’t isa.

“Ewan ko ba, bakit siya pa ang nakabihag ng puso ko?” Hindi kasi natin masasabi kung sino at kailan darating ang magpapatibok ng ating puso. Sa pagkakataong ito dumating na iyong sa’kin sa maling pagkakataon nga lang.

Hindi halata sa kanyang hitsura na kasing edad na siya ng Mama ko. Mas mataas ako sa kanya nang ilang dangkal, mala-Dingdong Dantes at Marian Rivera. Napakaganda nya sa kahit anumang anggulo, mayroon siyang mga matang mapang-akit at ilong na di katangusan, manila-nilaw ang kanyang buhok na hanggang bewang, mayroon siyang makinis na kutis at mala-coke na katawan.

Tuwing umaga at gabi lang kami nagpapangita ni Andrea dahil nagtatrabaho ako sa opisina samantalang si Andrea ay abala sa pagpapagawa ng kanyang bahay. Mabuti’t nakahanap agad ako ng trabaho pagkagraduate ko ng college sa kursong Accountancy.

Madalas ay tinatanong ako ng aking mga kaopisina kung bakit wala pa raw akong nobya, ang hindi nila alam si Andrea ang aking nobya  tatlong taon na rin. Ngiti lamang ang aking nagiging tugon ko sa kanila.

 “Bakit hindi mo ligawan si Brenda, matagal ka na no’ng gusto. Panay nga ang tanong ng tungkol sa iyo. At lagi ko rin siyang nahuhuling nakatingin sayo. Kulang na lang ay malaglag ang panty sa paghanga sa’yo eh”, sunud-sunod na wika ng kaibigan ko.

Hindi ko masabi sa aking kaibigan ang katotohanan tungkol sa buhay pag-ibig ko dahil alam kong komplikado – kaibigan siya ng nanay ko, nagtrabaho siya sa Japan in other words Japayuki  at isa pa labintatlong taon ang tanda niya sa akin. Ano na lang ang magiging tingin nila sa akin. Hindi naman sa hindi ko tunay na mahal si Andrea kaya lang di pa siguro ito ang tamang panahon para malaman ng lahat ang tungkol sa aming relasyon. Kaya’t sinakyan ko ang mga pang-uukit nila sa akin kay Brenda at hindi nga nagtagal ay naging kami para lang masabi na may girlfriend ako sa kanilang paningin. Lumalabas kami kung minsan at nanonood ng sine hanggang sa napadalas nang napadalas.

Nakarating ang lahat iyon kay Andrea at ako’y kayang kinompronta.

“Sino ‘yung kasama mong babae kanina?” mababa ang boses ni Andrea. 

“Ah, iyon si Brenda katrabaho ko. Nagkataon lamang na nagkasabay kami”, paliwanag ko sa kanya.

 “Walang hiya ka!”

 “Manloloko!” pasigaw na sumbat niya sa akin.

  “Mapapalampas ko pa ang paghahawak niyo ng kamay eh, pero ‘yung halikan ka niya sa labi at ginantihan mo pa siya, sige nga, ano ‘yun nagkataon din lamang?” patuloy niyang sumbat sa akin na pinipigil ang pagtaas ng tinig kasabay ang pagpatak ng kanyang mga luha.

 “Ibang usapan na iyon Migs”, dagdag pa niya.

 “Simula ngayon ay kalimutan muna natin ang isa’t isa at hanapin muna natin ang ating mga sarili”, sabay pahid sa luha.

“Andrea, pag-usapan naman natin ito oh, nagawa ko lang naman iyon para sa ating relasyon”.

 “Ayokong mawala ka sa akin, Andrea”.

 “Hindi ko kasi alam ang gagawin ko sa tuwing itatanong sa akin ng mga katrabaho ko kung may nobya na raw ba ako at kung sino”.

 “Kaya iyon lang ang nakita kong paraan para magtigil na sila sa pagtatanong at para na rin hindi tayo pagdudahan”.

“Bata ka pa Migs at alam kong marami pang pwedeng mangyari.”

 “Inihahanda ko na ang aking sarili.

 “Marami ka pang makikilala na kasing edad mo at higit na maganda kaysa sa akin”.

 “Ikaw lang ang gusto ko Andrea”.

“Ikaw lang…..”

“Migs, mag-iingat ka, paalam!”.

Samantalang sa kabilang kwarto ay dinig ko ang pagtatalo sina Mama at Papa siguro dahil na naman sa pera. Wala na raw kaming pera at bangkarute pa ang negosyo ni Papa. Ultimong pambayad ng kuryente ay wala na kami. Nang lumabas si Andrea sa kwarto ay nakita niyang umiiyak si Mama.

“Andrea, hindi ko na alam ang gagawin ko” humihingi ng karamay na wika ni Mama.

“Ano ba ang nangyari?” tanong niya kay Mama.

“Baung-baon na kami sa utang at itong bahay ay nakasangla pa”.

 “Huwag kang mag-alala may kakilala ako na makatutulong sa atin. May kaibigan akong bagong dating galing sa Japan. Tiyak na matutulungan tayo nun. Huwag na kayong mag-alala tungkol sa bagay na iyan”, sabay yakap ni Andrea kay Mamahabang matama akong nakamasid sa kanila. Lubos ang pasasalamat ni Mama kay Andrea.

At hindi nga nagtagal ay nabayaran namin ang mga utang at ang aming bahay ay natubos na rin dahil iyon sa tulong ni Andrea.

Ilang buwan rin ang nagdaan mula nang magkahiwalay kami ni Andrea. Matagal na ring hindi kami nagkikita at sobra ko siyang namimis ang kanyang mga yakap na kay higpit at mga maiinit na halik. Nakipaghiwalay na rin ako kay Brenda dahil iyon lang naman ang naging dahilan ng paghihiwalay namin ni Andrea at gusto kong ayusin ang relasyon namin kapag nagkita kami.

Subalit mula nang nagkaroon kami ng problema sa bahay ay patuloy pa rin ang hindi pagkakaunawaan nina Mama at Papa. Hanggang sa dumating ang punto na umalis si Papa sa bahay, madalang siyang umuwi kesyo hindi na raw siya ang nagsusuot ng pantalon sa bahay. Sobrang nalungkot naman si Mama sa ginawang paglisang iyon ni Papa kaya hayun nagmumukmok sa kanyang kwarto.

Hay, napakalungkot ng buhay ko ngayon. Magkasama sana kami ni Andrea kundi dahil sa kalokohan ko. Balak na rin sana naming ipagtapat ang aming relasyon kina Papa noong araw na kinompronta niya ako kasabay din ng pagtatalo nina Mama at Papa pero hindi namin nagawa. Pawang panghihinayang at pagsisissi ang bumalot sa akin matapos ang mga tagpong iyon. Siguro ay kalooban na rin ng Diyos na mangyari iyon. Siguro ay hindi pa nga tamang panahon. Pero sa ngayon, handa akong gawin ang lahat para bumalik sa akin si Andrea. Wala akong naging ibang pag-ibig kundi siya lamang.

Nabalitaan ko na natapos na raw ang bahay na ipinagagawa nya kaya lakas-loob akong nagtungo sa kanya para makipag-ayos at muling ibalik ang aming pagmamahalan.

Tok…tok…tok… kapagdaka’y nabuksan ang pinto at bumungad sa akin ang napakaganda pa ring si Andrea subalit wala siyang kibo animo’y nagkita ng multo.

“Andrea kumusta ka na?” sabik na tanong ko sa kanya.

“Mi-Migs tuloy ka” pagtanggap niya sa akin.

“Gusto kong humingi ng patawad sa nangyari sa atin”.

“Mahal na mahal pa rin kita hanggang ngayon Andrea at nakasisiguro na ako sa aking sarili na ikaw ang gusto kong makasama habambuhay”.

“Wala akong pakialam sa kung ano ang sasabihin ng iba basta ang mahalaga mahal natin ang isa’t isa”.

“Wala nang makahahadlang pa kahit sino”.

 Walang tugon si Andrea, nakatungo at humihikbi.

“Sabihin mo sa akin Andrea, mahal mo pa ba ako”, seryoso kong tanong sa kanya.

“Mahal kita Migs alam mo yan”, sagot niya.

“Iyon naman pala eh, magpakasal na tayo!” alok ko sa kanya.

“Hindi ganoon kadali ang lahat Migs”.

“Bakit?”

“Anong problema?” pag-uusisa ko.

 Saglit na natigilan si Andrea sa seryoso kong katungan.

“Nagkatagpo kami ng isa kong kaibigan sa may park habang ako’y namamasyal kasama ang alaga kong si Chubby at nakita ko siyang umiiyak. Sinabi niya ang kanyang problema. Matama akong nakinig. Inilabas niya lahat ang sama ng loob na kanyang dinadala. Nagkayayaan sa bar at nagkainuman para malimutan ang mga problema a...at…at…nauumid ang dila ni Andrea.

“At ano Andrea?”

“May nangyari sa amin…”, nakatungo at nahihiyang sabi ni Andrea.

“Sorry, Migs”!

Saglit akong natigilan pero nanaig pa rin ang pamamahal ko sa kanya.

“Okey lang iyon sa akin Andrea”.

“Hindi mahalaga kung hindi ako ang nakauna sa’yo ang mahalaga mahal kita”.

“Migs…patuloy pa rin sa pag-iyak si Andrea.

“Andrea, tanggapin mo ang singsing na ito bilang tanda ng pagmamahal ko sa’yo.

“Migs….” nanginginig na boses ni Andrea.

“Hindi maaari…………buntis ako at ang iyong Papa ang ama. Para akong ipinako sa aking pagkakatayo at nabingi sa aking napakinggan.

Saglit na katahimikan ang namayani sa pagitan namin.

“Handa akong akuin ang batang dinadala mo Andrea ‘wag ka lang mawala sa akin, ituturing ko siyang tunay na anak”.

“Hindi madali, pero nakahanda akong gawin ang lahat para sa’yo”.

Ngunit tinanggihan iyon ni Andrea dahil ayaw niyang maging unfair sa akin. Mahal niya ako kung pagmamahal ang pag-uusapan subalit ayaw niyang ipaako ang responsibilidad na hindi naman talaga sa akin. Iyon ang isa sa mga katangian ni Andrea na gusto ko.

Pagdating ko sa bahay kaagad kong kinausap ang aking ama.

“Kaya pala nanlalamig ka kay Mama dahil may iba kang kinakalantari?!”

“Alam ko na ang lahat Papa!”

“Pero bakit si Andrea pa? bakit siya pa na babaeng mahal ko?” sunud-sunod kong tanong sa aking ama.

 “Hi…hi…Hindi ko alam Migs”.sagot niya.

“Ngayon alam mo na kaya nakikiusap ako sa’yo na tigilan at layuan mo na si Andrea”, umiiyak na nagsusumamo kong pakiusap sa kanya.

 “Siya lang ang nagparamdam sa akin na mahalaga ako”, ang wika ng ama.

“Sa tinagal-tagal naming nagsama ng iyong Mama hindi ko naramdaman ang pagiging padre de pamilya, dagdag pa nito. Pinakikinggan niya ako”.

“Ano bang gusto mo Papa, suntukan na lang tayo”.

 “Sige, Papa sinabi ko sa sarili ko na gagawin ko ang lahat para kay Andrea, kahit pa kalabanin ang sarili kong ama”.

 “Migs, marami ka pang makikilalang babae, iyong mas karapat-dapat sa pagmamahal mo, hindi lang siya ang babae sa mundo” payo ng aking ama.

“S’ya ang gusto kong makasama habambuhay, siya lang!”

Sobrang emosyon ang nailabas ko at iyon ang totoo kong nararamdaman. Ilang sandal pa ay humingi ng tawad sa akin ang aking ama, siguro’y naiintindihan niya ang pakiramdam ng nagmamahal. Niyakap niya ako nang mahigpit at ibinulong sa akin. “Kung alam ko lang sana anak, di sana…..”, “ok lang iyon Papa ang mahalaga alam mo na ang totoo” pagputol ko sa kanyang sasabihin.

 At napagdesisyunan din namin na huwag na lamang ipaalam kay Mama dahil baka makasama pa sa kanya, may sakit sya sa puso. Baka atakihin pa iyon ‘pag nalaman.

Samantala patuloy pa rin ang aking panunuyo kay Andrea sa kabila ng mga nangyari. Hindi pa rin nagbago ang pagmamahal ko sa kanya. Hanggang sa isang araw nabalitaan ko sa kanyang kasambahay na naospital daw pala siya isang buwan na ang nakararaan. Kaagad kong dinalaw si Andrea upang kumustahin. Nalaman kong nalaglag pala ang batang kanyang dinadala dahil mahina daw ang kapit sabi ng doktor gayundin ay sensitibo raw ang kanyang naging pagbubuntis.

Nagkausap kami nang matagal at nagkakwentuhan. Sa pagkakataong iyon ay muling nagtama ang aming paningin at bumilis ang tibok ng aking diddib. Para akong nananaginip ng mga sandaling iyon, kausap ko at kasama ang babaeng pinakamamahal ko. Ayaw ko nang magising pa pagkat nadarama’y ligaya. Sinamantala ko na ang pagkakataong yaon, dinukot ko ang isang kahon sa aking bulsa at muli kong hiningi ang kanyang kamay. Walang paglagyan ang kagalakang nadama ko ng mga sandaling iyon sapagkat kami ay malaya na. Tinanggap niya ang alok kung kasal. Hinalkan ko ang kanyang mga labi ng buong pagmamahal sa nagyakap kami na may ngiti sa mga labi. At sa darating na Hunyo ang pinakahihintay kong sandali ang maging akin na talaga siya.

 Malayo man ang agwat ng aming edad hindi iyon magiging hadlang sa aming pagmamahalan. Ang mahalaga mahal namin ang isa’t isa.

 Hindi importante ang nakaraan kung ikaw ay totoong nagmamahal.

Mahiwagang

PAMANA

Masining na Pagpapahayag

Salawikain, Kawikaan, Kasabihan, Talinhaga

SHIELA B. MAGBUHOS

PANGKAT II-A2

Sa mambabasa,

Hangad ng mga awtor ng aklat na ito na maihatid ang mga kakintal-kintal na kaalaman tungkol sa mga sumusunod:

                        a. salawikain

                        b. kawikaan

                        c. kasabihan

                        d. talinhaga

Hari nawa'y kapulutan ito ng aral na aapekto hindi lamang sa isipan ninyo maging sa mga gawi. Gayundin ang mithiin naming maimpluwensyahan ang inyong mga pag-uugali at maging daan sa paghubog ng ganda ng kaasalan.

Kaugnay sa magagandang layunin ng mga awtor, hindi pa rin maikakaila ang tunay na hatid ng nilalaman nito. Hinango sa mga pamana ng henerasyon ay naipasa sa atin ang obligasyon na patuloy na pagyamanin ang mga katagang naging yaman na ng ating kultura at tradisyon.

Maging daan ka rin sana nang mahaba pang buhay ng mga prinsipyong hatid ng nilalaman ng aklat na ito. Kalugdan mo sana ang layunin naming pahabain at buhayin ang ginintuang pamana ng ating mga ninuno mula ngayon hanggang sa mga susunod pang henerasyon.

May-Akda

LAYUNIN

Ang masidhing damdamin na hindi lamang para sa grado na maihahatid nito sa mga awtor bilang proyektong sumasakop ng sampung bahagdan ng markang maaaring makamit sa loob ng semestre kundi ang kuryosidad na bumalot upang bigyan ng panibagong hugis at buhay ang simpleng mga salita. Ang pagsasalin ng mga kataga sa ibang wikain ang nagpapayabong sa aklat na maaari nang maintindihan hindi lamang ng isang pangkat ng tao kundi mas marami pa kaugnay sa kung anong wikain naisalin ang mga kataga. Ang pilosopiyang kahit sa iba't-ibang wikain ay kayang maihatid sa iba't-ibang pangkat ng tao ang talinong naibubulalas sa pamamagitan ng hiwagang bumabalot sa mga salita.

May-Akda

                

PASASALAMAT AT PAGKILALA

     Marubdob na pasasalamat at pagkilala ang ipinaaabot namin sa mga taong naging bahagi at nag-udyok sa amin na bumuo at sumulat ng isang aklat na maaaring magamit na sanggunian sa ikadadali ng kanilang mga pag-aaral at pananaliksik.

                                             

            Lubos na pasasalamat din ang ipinaaabot namin sa mga awtor na pinagkunan namin ng kabatiran at kaalaman na nakatulong ng malaki. Gayundin sa mga nagbigay ng inspirasyon para maging makatuturan at makabuluhan ang nilalaman ng aklat na ito. Una, sa Poong Maykapal na pinagmumulan ng lahat ng aming lakas at talino. Pangalawa, kay Dr. Loida G. Marasigan sa kanyang malugod na pagganyak at ipinakitang suporta. Pangatlo, sa tagapaglathala para sa pagsasaayos ng kabuuang kopya at sa mabilisang paglalathala nito. Pang-apat, sa aming mga mag-aaral na nagsisilbing ligaya at inspirasyon sa mga gawaing pagtuturo.

            Maraming maraming salamat sa kanilang lahat.

  May-Akda

           

PAG-AALAY

            Taos-pusong iniaalay ng mga may-akda ang aklat na ito sa guro at mag-aaral ng Filipino na silang pag-asa ng Pilipino sa kinabukasan, at sa lahat ng Pilipino na nagmamahal at gumagamit sa sariling wika.

May-Akda

MGA NILAAMAN

YUNIT I – Pagsasalin ng mga Salawikaing Filipino  tungo  sa

Wikaing Mangyan

Salawikain

 Kahulugan at Mga Halimbawa……………………..…………. 8

 Batayan ng pagsasalin…………………………………………19

YUNIT II–Pagsasalin ngmgaKawikaang Filipinotungo sa

Wikaing Cebuano

Kawikaan

                          Kahulugan at Mga Halimbawa……………………………......21

                          Batayan ng pagsasalin…………………………….………….. 29

YUNIT III –Pagsasalin ng mga Kasabihang Filipino tungo sa

Wikaing Cebuano

Kasabihan

Kahulugan at Mga Halimbawa…….………………………… 31

                  Batayan ng pagsasalin……..…………………………………. 39

YUNIT IV– Pagsasalin ng mga Idyomatikong

                    Pahayag tungo sa Wikaing Ilokano

Talinhaga

                          Kahulugan at Mga Halimbawa……………………………... 42

 Batayan ng pagsasalin………………….…………………… 49

MGA AWTOR…………………………………………………….50

YUNIT I

Pagsasalin ng Salawikaing Filipino tungo sa Wikaing Mangyan partikular sa dayalekto ng Alangan

Salawikain

·         Ito ay naglalaman ng mga paalala sa buhay na naglalayong magbigay aral sa mga kabataan . magandang pakinggan sapagkat nasa anyong patula may sukat at tugma.

·         Ayon kay G. Lope K Santos ang mga salawikain ay isa sa mga karunungang napag aaralan ng tao, hindi sa mga kasulatan na nailimbag kundi sa mga aklat ng karanasang nabatid mula sa bibig ng matatanda.

·         Matalinhaga at karaniwang kapupulutan ng aral hinggil sa buhay at pakikipamuhay.

Mga Halimbawa  

1.“Ubos-ubos biyaya, pag naubos nakatunganga”

   .” lubos- lubos pamanglon, nu dapo wa mayirunga.’’

·         Kalimitan ng ipangaral ng matatanda na kahit may kaunti na tayong ipon hindi dapat natin ito ubusin agad sapagkat dadating ang araw na ito ay ating gagamitin hindi man ngayon sa mga susunod pang araw.

2. “Ang mata ay ititig, itikom ang bibig”

    “ In buslaeg umotlog ,imbibe itikom.’’

·         Kadalasan dahil sa kawalan natin ng ingat sa pagsasalita kahit mga bagay na hindi dapat natin sabihin ay nababanggit at nagiging daan sa pagkapariwara na kung minsay humahantong sa di pagkakaunawaan.

3. “Ang kahoy na liko’t baluktot hutukin hanggat malambot, kung lumaki at tumayog mahirap na ang paghutok”

    “ Nu in yangaw baliko , turunen abang karegente’’

·         Sa pagpapalaki sa mga anak at pagsupil sa masamang ugali at maling pagpapalayaw sinasabi ditto na habang bata pa ay hubugin na sa mabuting

asal at pag uugaliu upang sa paglaki magtamo siya ng magagandang bagay.

4. “Sapagkat nanggaling ang labo sa hulo, magpahanggang wawa ay abotang labo”

     “ Nu in likbet piyarakay sa agbaw , Nu rAteng sa idan libit daan”

·         Higit sa ano pa man, ang asal at ugali ng anak ay syang pinag uukulan ng pansin ng magulang sapagkat ang kapintasan ng anak ay bumabagsak sa magulang sapagkat ito ay sumasalamin sa ating pagkatao.

5. “Ang bibig ng ilog ay nasasarhan, bibig ng tao’y mahirap masarhan”

     “ Nu in dalan sapa maidap bakurin ,In bibi siganon maidap din bakuden.”

·         Kung may maingat man sa pagbitiw ng mga salita ay marami ring taong mapag upasala at hindi kayang itikom ang bibig kapag may nakikitang dapat ipintas sa kapwa.

6. “Ang di marunong magbatak, di magkakamit ng ginhawa” .

      “ In yewed katawan agsikap,Igbatay piyakan masadap.”

·         Ang taong hindi marunong magtiis sa hirap at hindi marunong humarap sa pagsubok at problema sa buhay ay hindi magkakamit ng kaligayahan sapagkat darating ang araw na hindi sya magtatamo ng biyaya at ginhawa.

7. “Makapitong ulit isipin, bago gawin” .

    “ Anggan sangibo rem-remen ,Igbatay pangwaten.”

·         Mahihinuha ditto na bawat desisyon na ating gagawin ay dapat nating pag isipan upang sa bandang huli ay hindi tayo magsisi.

8. “Ang pagsasabi ng tapat, ay pagsasama ng maluwat”

      “ Nu maalen pagbelag, Sa  gipit atalmaan.”

·         Ang pagiging tapat sa kapwa ay pinagmumulan ng mabuting pagsasamahan ng isang bagay na hindi dapat natin talikdan upang bawat isa ay magkaroon ng mabuting pagkakaunawaan.

9. “Ang mabuting kaibigan, sa gipit nalalaman”

       “ In agsabi totoo , Nu may sarig dugay.”

·         Ang pagkakaibigan ay hindi isang laro lamang na pwede nating pagkatuwaan bagkus itoy nagsisilbi bilang mabuting pakikitungo sa kapwa lalo na sa oras ng pangangailangan ditto nalalaman kung sino ang tunay na kaibigan.

10.“Ang masamang gawa, ay hindi maikakaila”

     “ In pangwat daeten , malarikoy papangkiton’’

·         Sa pagtatago natin ng katotohanan hindi ito nagtatagal sapagkat dadating ang araw na ang mga ito ay matutuklas din at hindi ito magagawang takas an.

11. “Ang tapat na kaibigan, ay higit sa kayamanan”

       “ Nu maalen pagbulag,Lampas kay kataw panluwanan.’’

·         Ang mabuting pagsasama ng magkaibigan ay hindi matutumbasan ng ano mang kayamanan sa mundo sapagkat higit pa sa yaman kung silay pahalagahan. Ang yamay pwedeng maglaho ngunit ang kaibigan ay panghabangbuhay mong itatago.

12.“Ang naimos sa pulubi, langit ang nabibili”

     “ In yewed madamot pag tao , In langit bangen te kansiyo.”

·         Ang pananamantala natin sa kapwa ay hindi mabuti sa ating sarili  tayo ay mag kawanggawa sapagkat bawat isa  sa atin ay may kanya kanyang  kakayahan upang mapaunlad an gating kinabukasan.

13.“Walang matalas na hasa ,kapag sa bato tumama”

      “Idapo matarem\arusan turag , Nu sa bato mitumbrag.’’

·         sa mabubuting payo nating natatanggap mula sa ating kapwa ay nagsisilbing gabay upang magkaroon ng liwanag an gating buhay.

14.“Ang dila ay di tabak,subalit nakakasugat” .

     “In  dila makangiba , kamba yewed pisaw anda.”

·         Huwag tayong padalos dalos sa ating sinasabi sapagkat bawat matatalim na salita na namumutawi sa ating bibig ay pwedeng makasakit ng damdamin at kalooban ng iba.

15. “Ang kapalaran ko di man hanapin, dudulog lalapit kung talagang akin” .

    “ Nu man kangay kapalaran idwa kangay apamangkitan, Ina dayen sa               pauri kangay daan angitaan na piyag taboy talaga kangay.”

·         Ang pagsasawalang bahala natin sa kapalaran, ay isang katamaran lamang sapagkat kung itoy ating tatalikuran hindi natin makakamit ang magandang kinabukasan.

16.“Sandaan mang piso’y nakatabi sa kaban, daig ng kahating   pinahahanginan”

     “ Nu kuwaya in , Tiyogda in galem bagyo wa.”

·         Huwag nating isa ang lahat sa iba dahil ang bawat isa sa atin ay binigyan ng angking kakayahan upang gamitin sa pakikipagsapalaran sa buhay na p[uno ng kahiwagaan.

17. “Kapag maingay  ang batisan,asahan mo at mababaw”

       “ Nu kuwaya in , Tiyogda in galem bagyo wa.”

·         Mababatid natin na ang tao na magaling lang sa salita karaniwang kulang sa gawa.

18. “Ang walanghirap magtipon , walang hinayang magtapon.”

     “ Nu dapo ag kaidapan ang bunsod , Nu ag beng lay dapo agrim-ren.”

·         Sinasabi ditto na maging maingat tayo sa paggugol sa ating yaman sapagkat ito ay ating pinaghihirapan o kung hindi man atin itong pahalagahan.

19. “Pag hangin ang itinanim bagyo ang aanihin.”

         ”Nu kuwaya in , Tiyogda in galem bagyo wa.”

·         Kung ano ang ginawa mo sa kapwa mo maaaring mas higit pa sa ginawa mo ang babalik sayo.

20. “Matalas man ang tabak , mapurol kung nakasakbat.”

       “ Kamba in pisaw matarena , Nu agisablay tipuen.”

·         Maging handa tayo sa ating kapalaran sapagkat hindi natin natitiyak ang kung kalian darating ang kapahamakan.

21.  “Mabuti’t masamang ginto, sa urian natatanto.”

       “ Maalen o daeten pag ginto , Nu sa kakayan nitan daan siyo.”

·         Hindi sa panlabas na kaanyuan nakikita ang uri ng pagkatao kundi sa mabuting kalooban.

22.“Kahit na anong bigat ng pasanin kapag pinagtulungan, gumagaan din.”

     “ Kamba maabyat in palnuwan , Nu pialusungan kabyat te daan.”

·         Kahit na anong mabigat na gawain ay nalalampasan, kung bawat isa ay may pagtutulungan.

23. “Pinupuri sa harapan , sa likod tinatarakan.”

       “Ag pamiki nu malngitan , Nu panaw piangimusan.”

·         Ang pagpapakitang tao ay masamang kaugalian na maaaring sa harapan ikaw ay mabuting kaibigan pero kapag nakatalikod kana di mo  alam sila pala ang kalaban.

24. “Walang unang sisi , na hindi sa huli nangyayari.”

    “ Dapo sa tukawan in agsisi, Nu dapo piyangwat sa pauri.”

·         Kung gagawa tayo ng isang bagay , kailangan natin itong pagdesisyonan upang  sa huli hindi natin ito pagsisihan.

25. “Magsisi man at huli wala ng mangyayari.”

      “ Malbawa nges manrem-reman, Kamay sa pauri dapwadan.”

·         Pagsisihan man natin ang ating mga kasalanan, huli na ang lahat , wala na ring mangyayari sapagkat ang nakaraan ay nangyari na at hindi na maibabalik pa.

26.“Masira man sa pamimilak, huwag disin sa pangungusap.”

     “Kamba wa masidawa sa amat , paangeten daan sa karuwanan.”

·         Ang pangako ay pangako na dapat nating tuparin , kung hindi natin ito kayang tuparin wag na lang natin sabihin upang hindi na ri ito mapako.

27. “Ang maliit na buhangin , ay syang nakapupuwing.

       “ In beterte buwangin  ,Nu asepet o sae makabeleg .”

·         Hindi dapat matahin ang maliit at hamak, sapagkat maliit man sa ating paningin , nakakapuwing din at may kakayahan silang higitan tayo sa isang iglap lang.

28.“Mahirap man o mayaman pantay-pantay sa libingan.”

     “Maidap man osae mayaman , Nu liebeng katawdan .”

·         Ang antas natin sa buhay ay hindi isang dahilan upang magmalaki tayo sa ating kapwa sapagkat sa balat ng lupa , tayo ay pantay-pantay na nilikha.

29.“Habang maikli ang kumot ay matutong mamaluktot.”

       “Nu kabate in benang , agadan pabaluktot anggan.”

·         Magtipid tayo sa ating buhay , kung ano ang meron tayo , matuto tayong magtiis pagkat baling araw magagamit pa natin ito sa mahahalagang bagay.

30.“Walang lumurang patingala na hindi sa mukha nya tumama.”

      “  Dapo agtupay agitangra , in yewed sarusay mitama.”

·         Ang pamimintas sa kapwa ay huwag nating gawing kakatwa, dahil ang ipinintas mo ay maaaring doble pa ang balik sa iyo.

31.“Daig ng maagap ang masipag”

     “Piag daeg sa maagap in masikap.”

·         Kailangan natin ang paghahanda agad habang maaga pa sapagkat kahit masipag at hindi agad kikilos ay baka mahuli sa panahon.

32.“ Sa kinanti-kanti ng munting palakol, maibubual din  ang  malaking kahoy.”          “In lakonaw yangaw, In wasay in piyapalang ina mapukandaan.”

·         Kahit anong hirap ng ating ginagawang Gawaindin ito at itoy dadaanin natin sa tiyaga at sipag matatapos din ito ng maayos.

33. "Ang laki ng layaw karaniwa'y hubad sa bait at muni't sa hatol ay salat, masaklap na bunga ng maling paglingap habag ng magulang sa irog ng anak".

     “In miyaal mga kayay , dapo  rekoy sa ama kamba daeteng piag pangwat.”

·         Ipinahihiwatig nito na kung ano ang asal ng anak ay ganoon din ang magulang at kung masama ang magulang ay masama rin ang anak. Kung sa bagay, masasabi natin ito'y hindi batas na walang bali, sapagkat nakakikita tayo ng ng anak na mabuti at may ilan din namang anak na masasama ang may mabuting magulang. Maaari rin naman nating masabi baka habang munti pa at mura ang mga bata ay hindi nabusog sa pangaral ng magulang.

34. "Sipit-alimango'y kaya pinupukpok di sa kalagitnaan ni sa pagkapoot, kundi sa kataawan ng laman ng loob".

   “Kulpit tiyagang kamba piyesa , Dapo agalitan kalbas anggayan daan in kansigo     kalooban.”

·         Sa pangaral sa mga anak ay madaalas binabanggit ng magulang na hindi kayang  pinahihirapan ang anak ay dahil sa hindi mahal ng magulang.

35. "Makikilala mo ang taong may bait, sa kilos ng kamy at buka ng bibig"

      “ In mangyan kaalenan sa kilos , piyagngitan osae sa apiglaungan.”

·         Madaling makikilala mo ang tao sa hagkis ng kanyang pananalita.

36."Ang pangako'y utang, na dapat bayaran".

       “ In saweten utang kaya ,Tupuden daan.”

·         Matimbang ang pangako at ito'y tupdin.Sapagkat ang pangako ng taong marangal ay tinutupad.

37."Taong may masamang bibig, maraming nagagalit'"

       “In tao apo daongton iplaongen,Arunaw in kagalit.”

·         Nababatid natin na ang taong masalita at matabil ay kinaiinisan, at galit ang mga tao lalo pa sa mataas magsalita o humahamak ng kapwa.

38."Ang buhay ng tao ay gulong ang kahambing, sa ibabaw ngayon bukas sa ilalim''.

   “ In buway mangyan kagwali gulong ,Nguna sa ugbus gurubas sa agbaw.”

·         Ang taong labis humamak ng kapwa at mga tao na parang alam ang kanyang buhay o kapalaran ay walang patutunguhan sapagkat hindi natin pwedeng sabihin ang ating kinabukasan baka bukas nasa ibabaw ka pero sa makalawa maaaring nasa ilalim ka.

39."Nakikita yaong butas ng karayom, ngunit di makita butas ng palakol."

    “   In kalbot korayom piagngitan, kalbas in kalbot wasay yewed.”

·         Sa dinami-dami ng ating ginagawang kabutihan hindi agad ito napapansin bagkus ang napapansin ay ang minsang kamalian na nagagawa natin.

40. "Ang taong nagigipit, sa patalim kumakapit ".

      “ Nu in mangyan ang kaidapan,Asin wa agiskapet kawbawa kadaetan.”

·         Kapag tayo ay may mabigat na problema at wala na tayong maisip na epektibong  solusyon, nakakagawa tayo ng kasalanan kahit labag ito sa ating kalooban at ang hukay ay aariin na nating langit.

41."Walang hindi mararating, pag nilakad ng matulin"

“dapo adoyanaw riatong , Nu in agiapnaw yewed boyaen.”

·         Maging matiyaga tayo sa ating buhay nang sa gayon mapagpupunyagian natin ang rurok ng tagumpay.

42. "Nang makakita ka ng damit na payong, Ang problemang anahaw, pinagtapun-tapon".

 “ In kao kangitan layo lambong ,beglay-benglay wayet in anahaw daeten.”

·         Hindi natin dapat baliwain ang ating mga dating kaibigan kung tayo ay makakakita ng bagong kasamahan sapagkat hindi yun sapat na dahilan upang magkalimutan".

43."Ang taong magalang, kailan man ay kinalulugdan''.

    “ In mabait pag mangyan, kamba ang kadgay piag kaangoyan.”

·         Maging magalang tayo sa lahat ng oras nang sa gayo'y bawat isa ay magkaroon ng magandang pagsasama.

44. "Ang taong takot sa ahas, ay di dapat lumakad sa gubat"

      “ In mangyan agkalimu sa ulay , ayaw agtaboy sa bagbag.”

·         Sa pagsagwan natin sa laot ng buhay at pakikipagsapalaran isang bagay lamang ang maganda nating gawin iyon ay ang pag-iwas sa panganib.

45. "Ang tao'y kung magsalita dapat ilagay sa gawa, may salanggapang na dila na sa iyo ay pupula"

 “ In mangyan nges iplaongen pangwaten, Dail apo mga dila daeton in iplaongen.”

·         Maging maingat tayo sa ating pananalita upang tayo'y di mapintasan ng mapaghanap sa kapintasan sa kapwa.

46. "Ang panaho'y tabiling ang mundo'y baligtarin, ang taong napapailalim ay napaiibabaw rin"

  “In kabetek pag mga ebey, In diya balinglingen, In sangato mangyan agisa ligbos daan.”

·         Huwag nating hamakin ang ating kapwa o pagmantasan dahil baka sa hinaharap ang taong hinamak mo noon ay sya ang humawak sayo ngayon.

47."Katulad mo'y mabangong bulaklak sa umaga'y marilag, kung humapon na, ganda'y kumukupas"

   “Kao kataw be takan mala masadap nu agkabuka makaamag, Nu bayapon makepes makalam.”

·         Ang mga taong palalo kung magsalita, ang mga kataga ng paalala at pagunita ay nararapat lamang sapagkat upang maunawaan nila sa mundong ibabaw tayoo ay pantay pantay lamang.

48."Sa taong may hiya ang salita'y sumpa, sa taong walang hiya walang halaga ang wika".

 “In mangyan rekoyen iplaungen malayem, In yewed rekoyen in iplaungen dapo piaglapet

·         Sadyang napakaingat natin sa pagbibitiw ng mga salita sapagkat isinaalang-alang natin ang damdamin ng iba at marahil tayo'y makasakit ng ating kapwa. Naniniwala tayo na masakit ang hagkis ng salita kaysa hagupit ng pamalo.

49. "Ang maniwala sa sabi-sabi, walang bait sa sarili."

  “In agalapet sa amat iplaongen , In sadiri dapo wa pagrem-rem.’’

·         -Huwag tayong maging paadalos-dalos ng desisyon sa isang bagay na nalalaman lang natin sa iba bagkus alamin natin kung ano ba talaga ang nangyari at isaalang-alang din natin na magkaroon tayo ng paninindigan sa ating sarili.

50. "Kung ano ang taas ng pagkadakila, siya ring lagapak naman pagbagsak sa lupa".

 “ Nu in pagkatawanan maabwat no sadiya  Malabo siyo mang kaneg daan.’’

·         Sa paglaot natin sa karagatan sa ating pakikipagsapalaran, maaring makamit ang natin ang rurok ng tagumpay at maari din namang matamo natin ang kabiguan sa buhay. Subalit isang bagay lang ang ating iiwasan, ito ang ang pagmamataas sa ating kapwa sapagkat kahit anong taas ng ating narating kung hindi tayo marung magpakumbaba

maaaring kakambal ng taas na ito'y matinding kapghatian.

Batayan ng pagsasalin

Sa kagandahang loob ng mga kapanalig nating Mangyan (Pangkat Etniko ng mga Pilipino sa Mindoro) at sa pangangalap ng iba’t ibang mga kaalaman at datos mula sa mga akda at kapahayagan naisakatuparan ang paglilimbag ng natatanging edisyon ng librong ito.

            Ito ay maituturing na kayamanan ng mga mahiyaing tribo sapagkat ang kanilang kakayahang taglay ang ginamit bilang susi sa pagsasalin ng mga makasaysayang salawikaing ito. Mula sa wikang Pilipino patungo sa dayalektong Mangyan.

YUNIT II

Pagsasalin ng Kawikaang Filipino tungo sa Wikaing Cebuano

Kawikaan

            Ang kawikaan ay mga salitang kapupulutan ng aral upang maging gabay o patnubay sa pangaraw-araw na pamumuhay.Karaniwang matatagpuan ito sa mga Bibliya. Ito ay kagaya rin ng mga talinhaga, bugtong, salawikain at iba pa. Ang kaibahan lang nito ay ang anyo at istruktura na may panaludturan na tatatluhin.

            Ang mgaaklat ng kawikaan ay kalipunan ng mga turo kung papaano mamuhay nang matuwid at kalugod-lugod sa Diyos.Karaniwan, ito’y tumatalakay sa mga bagay na praktikal. Nagsisimula ito sa pagpapaalalang, “Upang magkaroon ng kaalaman, unahin ang paggalang at pagsunod kay Yahweh” at nagpapatuloy sa pagtalakay sa mga bagay na may kinalaman sa relihiyon at kabutihang-asal. Ang mga tinurang pahayag ay may malalim na kaalaman mula sa mga unang guro ng Israelita tungkol sa mga kilos ng isang taong marunong. Ang ilan sa mga ito ay may kinalaman sa pangangalakal, sa ugnayang pampamilya at sa pakikitungo sa kapwa. Ang iba nama’y tungkol sa magandang pag-uugali at maging sa pagpipigil ng sarili. Maraming nababanggit tungkol sa mga katangiang tulad pagpapakumbaba, pagtitiyaga, paglingap sa mahihirap at katapatan sa mga kaibigan.

Mga halimbawa:

1a. Tingnan mo ang mga langgam; ikaw na taong ubod ng tamad, pamumuhay niya'y masdan mo at nang ikaw ay mamulat.

1b. Kinahanglan nga makalingwas ka sa lit-ag sana sa langgam o sa lagsaw nga miikyas gikan sa mangangayam.

2a. Babaing masama'y maaangkit sa halaga ng tinapay, ngunit bunga'y kasamaan sa buo mong pamumuhay (K-6:26)

2b. Mahimong bayran lamang ug usa ka buok pan ang usa ha daotang babaye apan ang pagpanapaw makaparot sa lalaki.

3a. Kung ang tao ay tumapak sa uling na nagbabaga, hindi kaya malalapnos itong kanyang mga paa?

3b. Makalakaw ka ba sa magbagang oling nga dili mapaso ang imong tiil.

4a. Ang sinumang magnakaw ay tiyak na nagkasala, kahit iyon ay pamawi sa gutom na taglay niya

4b. Dili tamayon sa mga tawo ang katawan kon mangawat siyag pakaon kay gigutom man siya.

5a. Ang paggawa ng kasalanan ay kasiyahan ng masama, ngunit ang mabuting asal, kasiyahan ng may unawa. (K-10:23)

5b. Buang ang tawo nha halipay sa pagbuhat ug duotan, Ikalipay sa tawong naalamon anh maayong panabalot.

6a. Huwag mong ipagyabang ang iyong nalalaman; igalang mo't sundin si Yahweh at lumayo ka sa kasamaan.

6b. Ayaw paghunahuna nga maalaman ka na gayod; kahadloki ug tahora ang Ginoo ug isalikway ang daotan.

7a. Kaya nga, tahakin mo ang landas ng kabutihan huwag iyong hiwalayan hanggang hininga ay mapatid.

7b. Busa pagkinabuhi sama sa mga tawong matarong ug subaya ang panig-ingnan sa mga matarong.

8a. Ngunit ang masama sa lupa'y mawawala, bubunutin pati ugat ng lahat ng mandaraya.

8b. Apan ang mga tawong daotan hinginlan sa Dios gikan niining nasora ug ibton niya sama sa sagbot ang mga makasasala.

9a. Pananalig at katapata'y huwag mong tatalikuran, ikwintas sa iyong leeg at itanim sa isipan.

9b. Ayaw gayod isalikway ang pagkabuotan ug pagkamatinumanon. ikuwentas kini sa imong liog ug isulat sa imong kasingkasing.

10a. Pagkat ang lahat ng mahalo niya'y itinatama ng daan, tulad ng anak na minamahal, sinasasay ng magulang.

10b. Kay badlongon sa Ginoo lasting iyang gimahal sana nga badlongon sa amahan ang iyang anak nga iyang gipasigarbo.

11a. Ang daan ng kasamaan ay huwag mongrel lalakaran, at ang buhay ng masama, huwag mo ngang tutularan.

11b. Ayaw pag-adto sa dapit nga adtoan sa mga tawong daotan. Ayaw sunda ang ilang buhat.

12a. Kasamaa'y iwasan mo, ni huwag lalapitan, bagkus nga ay talikuran mo, tuntunin ang tamang daan.

12b. Likayin kini ug isalikway ang daotan ug padayon sa paglakaw.

13a. Ang puso mo'y ingatang mabuti at alagaan, pagkat iyan ang siyang bukal ng buhay mong tinataglay.

13b. Ang imong mga hunahuna maoy tinubdan sa kinabuhi busa bantayi sila ingon nga labing bilihon mong bahandi.

14a. Ilayo mo ang iyong bibig sa salitang mahalay, ilayo ang mga labi sa kasinungalingan.

14b. Ayaw gayod pagbutangbutang ug pagsultig bakak.

15a. Siyasatin mong mabuti ang landas na lalakaran, sa gayon ang lakad mo ay laging matiwasay.

15b. Tun-i pag-ayo ang buoy mong buhatong ug bisan unsay imong himoon molampos gayod.

16a. Huwag gagawan ng masama ang iyong kaibigan na sa iyo'y umaasa, at may tiwalang lubusan.

16b. Ayaw paglaraw bisag unsa nga makadaot sa imong isigkatawo nga misalig kanimo.

17a. Huwag makikipag-away nang walang sapat na dahilan, kung hindi ka ginagawan ng anumang kasamaan.

17b. Ayaw pakiglalis sa wala lamay hinungdan o kon wala siya makahimo kanimog daotan.

18a. Huwag kang maiingit sa taong marahas ni lakakad man sa masama niyang landas.

18b. Ayaw kasinahi ang bangis nga mga tawo ug ayaw sunda ang ilang gibuhat.

19a. Ang taong matalino'y magkakamit- karangalan, ngunit puro kahihiyan ang aanihin ng mangmang.

19b. Makadawat ug dungog ang mga maalamon apan ang mga buangbuang maulawan.

20a. Karununga'y pahalagahan at ika'y kanyang itataas bibigyan ka ng karangalan kapag iyong niyakap.

20b. Higugmaa ang kaalam ug himoon ka niyang bantogan, Hupti kini ug pasidunggan ka niya.

21a. Mapalad ang isang taong nakasumpong ng karunungan, at ang taong nagsisikap, unawa ay natatamo.

21b. Bulahan ang tawo nga may kaalam ug panabot.

22a. Sa alinmang alahas ay higit ang karunungan, at walang kayamanang dito ay maipapantay.

22b. Bililhon pa ang kaalam kay sa mga alahas ug wala gayoy labaw pa niini.

23a. Maaliwalas ang landas ng taong may kaalaman at puno ng kapayapaan ang lahat niyang araw.

23b. Ang kaalam makahimo usab sa imong kinabuhi nga anindot ug maoy magtultol kanimo ngadto sa dalam sa kalinaw.

24a. Mapalad ang taong may taglay na karunungan, para siyang punong-kahoy na mabunga kailanman.

24b. Ang kaalam mohatag ug kinabuhi ngadto kanila nga magpabili diha kaniya.

25a. Ang kagandahang-loob ay huwag ipagkait sa kapwa, kung ika'y may kakayahan na ito ay magawa.

25b. Ayaw ihikaw ang mga kaayo ngadto sa nagkinahanglan niini ilabi na kon aduna kay mahimo niini.

26a. Huwag kang liliko sa kaliwa o sa kanyang; humakbang nang palatial sa lahat ng kasamaan.

26b. Likayin mo ang daotan ug lakaw ug til -id. ayaw gayod pagtipas bisag usa lamang kalakang.

27a. Ang dapat ay maging tapat sa asawang minamahal, at ang tangible mong pag-ibig, iukol sa kanya lamang.

27b. Ayaw paglimbog sa imong asawa ug siya lamang higugmaon.

28a. Kasamaan ng isang tao ay bitag na nakaumang, siya ang magdurusa sa sariling kasalanan.

28b. Ang mga sala sa tawong daotan lit-ag sa iyang kaugalingon ug maunay siyang kalaang sa iyang kaugalingong sala.

29a. Iligtas ang sarili mo parang usang tumakas, at tulad niyong ibong sa kulunga'y umalpas.

29b. Kinahanglan nga makalingkawas ka sa lit-ag sa langgam o sa lagsaw nga miikyas gikan sa mangangayam.

30a.Huwag kang titigil, huwag kang malulumbay ni huwag kang iidlip hanggang walang kalayaan.

30b. Adtoa siya pag-dali ug pakiluoy nga pasayloon ka niya, ayaw kini katulgi.

31a. Natatamo ng mabuti ang bunga ng kanyang kabaitan, ngunit ang ninanasa ng masama ay puro karahasan.

31b. Ang mga maayong tawo gantihan tungod sa ilang gisulti, apan ang mga malimbongon mangandoy ug kasamok.

32a. Ang maingat magsalita ay nag-iingat ng kanyang buhay, ngunit ang taong madaldal ay nasasadlak sa kapahamakan.

32b. Ang magmatngon sa iyang sinultihan magapanalipod sa iyang kinabuhi ang magpataka lag sulti makadaot sa kaugalingon.

33a. Mas masarap ang isang platong gulay na inihaing may pag-ibig kaysa isang matabang baka na inihaing may galit.

33b.Maayo pang magkaon ka lag utan uban sa imong hinigugma kay sa magkaon apan anaa ang kasilag.

34a. Ang tamad ay ngangarap ngunit hindi natutupad, ang hangarin ng masikap ay laging nagaganap.

34b. Ang tawong tapolan mangandoy sa usa ka butang apan dili niya kini maangkon ;ang kugihan makabaton sa tanan niyang gikinahanglan.

35a. Ang taong matuwid ay namumuhi sa kasinungalingan, ngunit ang salita ng masama ay nakakahiyang pakinggan.

35b.Ang tawong matarong dili gustog bakak, apan makauulaw ang mga pulong sa daotan.

36a. Ang mabuti iniingatan ng katuwiran, ngunit ang masama'y ipinapahamak ng likong pamunuhay.

36b. Ang katarong manalipod sa tawong dili sad-an, apan ang pagkadaotan makalaglag sa makasasala.

37a. May taong nagkukunwaring mayaman subalit wala naman, ngunit ang iba'y nag-aayos mahirap bagaman mayaman.

37b. May mga tawong magpakadato bisag wala silay nahot, apan may magkapobre bisag bahandianon sila.

38a. Ang kapalaluan ay nagbubunga ng kaguluhan, ngunit ang pakikinig sa payo'y nagbabadya ng karunungan.

38b. Ang garbo walay laying sangpotan kondili kasamok, busa  maayo ang pagpakitambag.

39a. Ang katalinuhan ay umaani ng paggalang, ngunit ang kataksilan ay naghahatid sa kapahamakan. 

39b. Ang kaalam makadani sa pagtahod,  apan ang dalan sa mga tawong dili kasaligan nagpaingon sa kalaglagan.

40a. Ang pangarap na natutupad ay may dulot na ligaya, ngunit ayaw iwan ng masama ang kasamaan niya.

40b.Kalipay sa kasingkasing ang naangkon nga pangandoy; ikasakit sa buangbuang ang pagbiya sa daotan.

41a. Ang bukid ng mahirap, may pangakong kasaganaan, ngunit ito'u nasasayang dahil sa kawala ng katarungan.

41b. Ang yuta nga wala matikad makahatag untag igong abot sa mga kabos apan babagan sa mga daotan ang buot motikad niini.

42a.Mapagmahal na magulang, anak ay dinidisiplina, anak na di napapalo, hindi mahal ng magulang. 

42b. Kon dili mo kastigohon ang imong anak, wala mo siya mahala. apan kon gihigugma mo siya imo siyang pantonon.

43a. Ang matuwid ay sagana sa lahat ng kailangan, ngunit ang masama ay palagi namang nagkukulang.

43b. May igong makaon ang mga matarong, apan kanunay lang kabsag pagkaon ang daotan.

44a. Ang bawat salita ng mangmang ay may katumbas na parusa, kaya ang matalino'y nag-iingat sa mga salita niya.

44b. Ang sulti sa tawong maalamon manalipod kaniya, apan ang sulti sa daotan magdala kaniya silot.

45a. Iwasan mong makisama sa mga taong mangmang, Pagkat sa kanila ay wala kang mapupulot na kaalaman.

45b. Likay sa mga buangbuang kaya wala kay makat-onan gikan kanila.

46a. Ang bahay ng masama ay sadyang mawawasak, ngunit ang tolda ng matuwid ay hindi babagsak.

46b. Ang balay sa tawong daotan daling madugta, apan ang balay sa tawong matarong molungtad ug dugay.

47a. Pagbabayaran ng tao ang liko niyang pamumuhay, ngunit ang gawa ng matuwid ay gagantimpalaan.

47b. Madawat sa tawong daotan ang angay kaniya, ug gantihan ang maayong tawo tungod sa iyang nahimo.

48a. Pinaniniwalaan ng mangmang ang lahat niyang mapakinggan, ngunit sinisiyasat ng may unaware ang kanyang pupuntahan.

48b. Ang buangbuang motuo

sa bisag unsa, apan ang maalamon magbantay sa iyang lakang.

49a. Ang putong ng matalino ay ang kanyang karunungan, ang kuwintas ng mangmang ay ang kanyang kahangalan.

49b. Ang mga maalamon gantihag bahandi, apan mailhan ang buangbuang tungod sa iyang binuang.

50a. Ang karangalan ng hari ay nasa dami ng nasasakupan, ngunit walang kabuluhan ang pinunong walang tauhan.

50b. Ang gahom sa usa ka hari nagsukad sa kadaghan sa iyang mga sakop, kon wala siyay sakop wala siyay gahom.

Batayan ng pagsasalin

          Upang bigyan ng panibagong hugis o buhay ang simpleng mga kawikaan, nagkaroon ng mga ideya sa kung paano maisasakatuparan ang pagsasalin nito. Unang ideya ang pagkakaroon ng isang tao na magsisilbing tagapagsalin sa kung saang wikain siya bihasa. Pangalaawang ideya ang paggamit ng modernong teknolohiya. Ang nagagamit na ideya ay ang paggamit ng isang particular na aklat na nasa wikaing ganoon. Dahil sa ang kawikaan ay karaniwang makikita o matatagpuan sa isang Bibliya  kung kaya’t ang mismong Bibliya na ang ginawang batayan. Naging matagumpay at naisakatuparan naman ang pagsasalin ng mga kawikaan mula Filipino hanggang Cebuano dahil sa isang ispisipikong Bibliya na nakasalin sa wikaing Cebuano.

YUNIT III

Pagsasalin ng mga Kasabihang Filipino tungo sa Wikaing Cebuano

Kasabihan

Ang kasabihan ay mga pahayag na mayroong lantad na kahulugan at payak ang mga salitang ginagamit. Ito rin ay mga bukambibig o sabi-sabing hinango sa mga dapat ugaliin na tinanggap ng bayan sa nagdaang panahon.Ang mga kasabihan ay mga matatalinhagang salita na galing sa mga ninuno natin na nagbibigay ng moral o aral sa mga kabataan.

Ang mga kasabihan ay naglalayong magbigay payo at patnubay sa ating pangaraw-araw na pamumuhay. Ang mga kasabihang Pilipino ay isinasaad sa mga maiiksing pangungusap lamang subalit ang mga ito ay makahulugan at makabuluhan. Ito ay kadalasang tumatalakay din sa mga karanasan ng ating mga ninuno at nakatatanda at naglalayong ituwid ang ating pamumuhay ng naaayon sa kanilang mga naging karanasan.

Mga Halimbawa:

1. Mas mahirap pa ring makalimutan ang mga bagay na hindi na dapat tinatandaan.

Cebuano: Mas lisud pa nga kalimtan sa mga butang nga kinahanglan nga dili not ing.

Kahulugan: Napakahirap kalimutan ang mga masasamang nangyari sa atin at kahit anong gawin natin maaalala at maaalala pa rin natin ito.

2. Walang mailap na pangarap sa taong nananalig at nagsisikap.

Cebuano: Walay tawo nga dili katuoham sa kolektibong paningmot ug

Kahulugan: Walang imposible sa taong nagsusumikap at nananalig kaya hindi malabong naabot nino man ang kanilang pangarap.

3. Kung gusto may paraan, kung ayaw may dahilan.

Cebuano: Kung gusto daghan ug pamaagi, kung dili daghan ug rason.

Kahulugan: Kahit gaano pa kahirap ang isang bagay gagawin mo ang lahat na maaring daan upang makamtan ito at kung ayaw naman hindi nauubusan ng rason ang isang tao.

4. Sugat sa kalingkingan dama ng buong katawan.

Cebuano: Ang samad sa kumingking, pagabati-on sa tibuok lawas.

Kahulugan: Sa literal na kahulugan ito'y tumutukoy sa konting sakit sa isang bahagi daing na buong katawan at kung sa aplikasyon sa buhay naman; kapag ang isang anak ay nayapakan buong pamilya ang nasasaktan.

5.Sa hinaba-haba ng prusisyon sa simbahan din ang tuloy.

Cebuano: Sa katas on sa posisyon, simbahan lang gihapon padulung.

Kahulugan: Sa mahabang proseso ng suyuan at pagsasama bilang magkasintahan sa bandang huli sa harap ng altar pa rin ang huling sumpaan.

6. Walang mahirap sa taong masikap.

Cebuano: Walay lisod sa tao nga kugihan.

Kahulugan: Ang lahat ng bagay ay magagawang posible lalo na sa pag-abot ng pangarap kung ang tao ay may pagsusumikap sa buhay.

7. Ang hindi lumingon sa pinanggalingan di makararating sa paroroonan.

Cebuano: Ang dili mo tan-aw sa asa gikan, dili makaabot sa iyang padulungan.

Kahulugan: Ang taong hindi marunong tumanaw ng utang na loob sa nagpalaki sa kanya kailan man ay hindi mabubuo ang katagumpayan sa buhay bilang tao.

8. Hindi ako tamad hindi ko lang alam kung saan ko ilalaan ang aking kasipagan.

Cebuano: Ako dili tatulan ko lang walang mahibalo kon sa unsang paagi ko sa migahin sa akong sa industriya.

Kahulugan: Ang taong hindi marunong magplano ng mga dapat gawin ay hindi makagagawa ng mga bagay-bagay.

9. Unahing hanapin ang paraan, huwag ang dahilan.

Cebuano: Una sa pagpangita sa dalan, dili sa hinungdan.

Kahulugan: Kung ayaw talaga nating gawin ang isang bagay hahanap at hahanap tayo ng dahilan upang di mangyari ito.

10. Sa sobrang dami ng mga pangarap ko sa buhay tinamad na akong abutin silang lahat.

Cebuano: Sa daghang mga damgo sa akong kinabuhi, ako tinamad nga sila ang tanan.

Kahulugan: Napakarami nating plano at gustong abutin sa buhay ngunit kung tayo ay wala rin naman tiyaga, tititigan at papangarapin lang natin ito wala ring mangyayari.

11. Kapag may tiyaga, may nilaga.

Cebuano: Sa diha nga didto mao  ang pagkamalahutayon, uban sa nilaga.

Kahulugan: Ang taong nagsusumikap at nagtitiyaga sa buhay sa huli ay magtatamasa ng kasaganahan.

12. Kung hindi ukol, hindi bubukol.

Cebuano: Kung dili ukol, wala bubukol.

Kahulugan: Ang isang bagay na hindi nakalaan sa isang tao ay hindi niya makukuha anuman ang gawin niya.

13. Madali ang maging tao mahirap magpakatao.

Cebuano: Madali ang maging tao, mahirap magpakatao.

Kahulugan: Hindi ibig sabihin na kapag isinilang at lumaki ang isang tao ay karapatan na niyang mabuhay sa paraang gusto niya kahit may mga taong masagasaan. Ang bawat tao ay may obligasyong matuto ng kagandahang asal.

14. Ang bibig ng ilog iyong masasarhan, ang bibig ng tao'y hindi matatakpan.

Cebuano: Ang bibig ng ilog iyong masasarhan, ang bibig ng tao'y dili matatakpan.

Kahulugan: Maaaring pigilan ang ibang bagay sa natural na takbo nito ngunit ang likas na pagiging tsismoso o tsismosa ay hindi mapipigilan.

15. Ang may mabuting kalooban, may gantimpalang nakalaan.

Cebuano: Ang mahimo nga mabuting kalooban, aron gantimpalang nakalaan.

Kahulugan: Ang taong may mabuting pag-uugali ay may pabuyang nakalaan para sa kanya.

16. Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa.

Cebuano: Ang mga tawo diha sa mga buhat, sa kalooy sa Diyos.

Kahulugan: Nasa tao pa rin ang pagsisikap upang makamit ang kanyang mithiin at ang Diyos naman ang gagabay sa kanya.

17. Ang taong nagigipit, sa patalim kumakapit.

Cebuano: Hangul nga tawo, ang tawo nga nanggunit kumakapit.

Kahulugan: May mga taong sa tindi ng pangangailangan ay napipilitang gumawa ng mga immoral na gawain para matugunan ang kanilang pangangailangan.

18. Kahit saang gubat ay mayroong ahas.

Cebuano: Bisan asa kalasangan mayroong bitin.

Kahulugan: Kahit saan tayo mapadpad ay mayroong nagtataksil na malayo sa ating inaasahan.

19. Kung ano ang itinanim, siya rin ang aanihin.

Cebuano: Unsa imong gipugas, mao usab-ani.

Kahulugan: Kung naging mabuti kang kapwa asahan mong sayo'y walang lilibak sapagkat iyong kabutihan ang kanilang nakikita mula sayo at hindi karapat dapat na umani ng pag-uuyam.

20. Kung ano ang puno, siya rin ang bunga.

Cebuano: Unsa kahoy, siya usab mo resulta.

Kahulugan: Kung ang magulang na nagpapalaki sa kanyang anak ay mabuti , ay siyang ugaling kalalakihan ng anak.

21. Kung may isinuksok, may dudukutin.

Cebuano: Kon stash, uban sa dul-an sa gidagit.

Kahulugan: Kung mayroon kang inipon sa panahon na ikaw ay mayroong maitatabi, mayroon kang magagamit sa panahon na ika'y gipit.

22. Kung sino ang pumutak, siya ang nanganak.

Cebuano: Kinsa nagsabi, siya nag-anak.

Kahulugan: Kung sino nga naman ang unang nagsalita, siya pa ang may gawa.

23. Magkulang ka na sa iyong magulang, huwag lang sa iyong biyenan.

Cebuano: Ikaw gusto nga ang inyong mga ginikanan, sa inyong mga sa-balaod lang dili sa paghimo.

Kahulugan: Ang paggawa ng mga bagay na ikakaligaya ng magulang ng iyong asawa ay hindi mo dapat pagkulangan sapagkat di tulad ng iyong magulang na kilala at tanggap ka na sa kanila ay nagsisimula ka pa lamang para tanggapin na bago nilang anak.

24. May tainga ang lupa, may pakpak ang balita.

Cebuano: Ang igdulungog sa yuta, uban sa mga pako balita.

Kahulugan: Basta mayroong balita at tsismosa kakalat at kakalat ito kahit di mo naisin.

25. Pagmakitid ang kumot, magtiis kang mamaluktot.

Cebuano: Pagmakitid ngang kumot, nag-antus sa unang mamaluktot.

Kahulugan: Kung hindi man sapat ang mayroon tayo ngayon, matuto tayong magtiis at magtipid at magkasya sa kung ano ang mayroon.

26. Ang naghahangad ng malaki ay lalong walang nagagawa.

Cebuano: Ang tumong sa pagtuman sa bisan unsa nga ingon sa dagko nga.

Kahulugan: Ang pagnanais ng tao na makamit ang mas mataas agad sa simula ay walang magagawa kung hindi marunong magsimula sa maliit hanggang dumako sa palaki ng palaking bagay.

27. Wala nang hihigit pang kadakilaan sa pag-alay ng buhay sa bayan.

Cebuano: Walay mas dako nga kaligdong sa pagsakripisyo sa ilang mga kinabuhi diha sa lungsod.

Kahulugan: Ang pag-aalay ng sariling buhay para sa bayan ay isang bagay na hindi mahihigitan ng anumang alay sa sinilangang bayan.

28.Ang hindi marunong lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa paroroonan.

Cebuano: Ang dili pamilyar nga pagtan-aw balik sa gigikanan dili makab-ot sa mga destinasyon.

Kahulugan: Ang taong walang pagtanaw ng utang na loob sa mga tao o sa dati niyang buhay ay hindi magiging matagumpay sa hinaharap.

29. Walang mahirap na gawa pag dinaan sa tiyaga.

Cebuano: Dili lisud nga sa paghimo sa dinaan pagkamalahutayon.

Kahulugan: Hindi alintana ang anumang bagay na nakaharang sa daan kung may pagsisikap sa paggawa.

30. Ang kaginhawaan ay nasa kasiyahan, at wala sa kasaganaan.

Cebuano: Ang kahupayan anaa sa kabubut-on, ug dili sa daghan.

Kahulugan: Ang tunay na kapayapaan ng ating pagkatao ay wala sa yaman na mayroon tayo kundi nasa kasiyahan na dala sa atin ng mga masisimpleng bagay.

31. Ang hindi magmahal sa kanyang wika ay mahigit pa sa hayop at malansang isda.

Cebuano: Kinsa man ang dili mahigugma sa iyang pinulongan mao ang labaw pa kay sa mga mananap ug sa isdang malansa.

Kahulugan: Ang taong walang pagmamahal sa sariling wika ay higit pa sa mga walang pagpapahalaga sa kanyang sarili at kapaligiran. Ang hindi pagyakap sa sariling atin ay pagtatraydor sa bayan at sariling paninindigan.

32. Ang tunay na pag-ibig sa bayan ay nasa pawis ng gawa.

Cebuano: Tinuod nga nahigugma sa mga tawo sa singot og.

Kahulugan: Ang taong puro salita lamang sa pakikipaglaban para sa bayan ay hindi matatawag na tunay at tapat hanggat hindi nagagawa.

33. Wag mong gagawin sa iba, kng ayaw mong gawin sayo.

Cebuano: Ba kamo magbuhat sa ingon, kon kamo dili gusto nga buhaton.

Kahulugan: Kung may bagay kang kayang gawin sa iba na alam mong makakasakit at ayaw mong maranasan huwag mong gawin sapagkat babalik at babalik sa iyo ang anumang gawin mo sa iba.

34. Ikaw ang nagsaing, iba ang kumain.

Cebuano: Ikaw nagsaing, ang uban kan-on.

Kahulugan: Ikaw ang gumawa, iba ang nakinabang.

35. Ang maglakad ng matulin, pag natinik ay malalim.

Cebuano: Usa ka paspas nga paglakaw, ang mga natinik mao ang lawon nga.

Kahulugan: Ang taong nagpapadalos-dalos at hindi pinag-iisipan ang kanyang gagawin sa huli ay nasasaktan dahil sa kanyang pagkakamali.

36. Bato-bato sa langit, ang tamaan wag magalit.

Cebuano: Mga bato diha sa mga langit, ayaw mingawon masuko.

Kahulugan: Kung sayo man patungkol ang sinasabi wag kang magalit kung ito'y totoo.

37. Huli man basta magaling, makahahabol din.

Cebuano:Bisag ulhi kong magaling,makaaabot pa gyud.

Kahulugan: Ang taong nahuli man basta't maparaan at may galing na taglay ay may kalalagyan pa rin.

38. Ang hipong natutulog natatangay sa agos.

Cebuano: Ang hipong natutulog pagadad-on sa sulog.

Kahulugan: Ang taong walang pag-iintindi sa sarili ay walang kamalayan sa nangyayari at sa huli'y walang kasiguraduhan ang patutunguhan.

39. Huwag magtiwala, palaka sa lawang malaki, darating ang tagtuyot sa tigang na lupa ka mauuwi.

Cebuano: Ayaw paghinalig, baki nang dakung linaw, muabot ang dakong hulaw sa ugang liki ko mopauli.

Kahulugan: Pagdumating ang paghuhusga at alam mong nagtitiwala ka sa tiwali madadamay ka sa kanilang kaparusahan.

40. Huwag ka magtiwala sa di mo kakilala.

Cebuano: Ba kamo pagsalig diha sa inyong mga kaila.

Kahulugan: Madali tayong maloloko kung mabilis tayong magtiwala lalo't higit kung ito ay di natin kakilala.

41. Ang wika ay susi sa puso at diwa, tuluyan ng tao't ugnayan ng bansa.

Cebuano: Ang pinulongan mao ang yawe ngadto sa kasingkasing ug tao't nasud

Kahulugan: Ang bukas na komunikasyon ng tao na nagbibigay ng pagkakataon na makapagpahayag ng damdamin ay nagiging daan at tuluyan ng pagkakaunawaan ng kapwa kalahi.

42. Pili nang pili, sa bungi nauwi.

Cebuano: Lanot pinaagi sa hilo, ngadto sa presidente natapos.

Kahulugan: Sa kakaisip na may darating at makikita na mas maganda nadadampot na ng iba ang nalalampasan kaya sa huli nagtitiis sa kinabagsakan dahil wala ng babalikan.

43. Pera na, naging bato pa.

Cebuano: Ang kwarta nga usik-usik.

Kahulugan: Nasa kamay mo na, nawala pa. Hawak hawak mo na iba pa nakinabang.

44. Aanhin pa ang damo kung patay na ang kabayo.

Cebuano: Aanhin sa balili kon ang kabayo mao ang patay.

Kahulugan: Kung sa tao, aanhin pa ang yaman kung di madadala sa huling hantungan. Nangangahulugan din ito na aanhin mo ang isang bagay na para sa isang tao kung huli na ng maisip mo ang dapat kaya nawala na siya.

45. Walang matigas na tinapay sa gutom na tao.

Cebuano: Matigas na tinapay sa gigutom bug-os nga tao.

Kahulugan: Ang tao pag nagugutom kahit ang pinaka ayaw na pagkain ay kakainin sa madaling salita walang taong pihikan sa panahon nang taggutom.

Batayan ng pagsasalin

            Binigyang hugis at bagong anyo ang mga nakatalang kasabihan sa pamamagitan ng ginawang translasyon ng kasabihang Filipino sa wikaing Cebuano.  Upang maging mas malinaw at kapaki-pakinabang ang pagbibigay hugis ay minarapat na laanan din ng kahulugan ang bawat kasabihan. Naging epektibo din ang paglilipat ng anyo mula sa Filipino tungong Cebuano sa tulong ng modernong teknolohiya na pinatnubayan at iwinasto ni Bb. Jinky C. Almacin na isang mag-aaral din sa parehong eskwelahan na isa ring Cebuana. Mula sa pagwawastong naganap ay naging sapat ang batayan mula sa internet at sa tulong ng isang tunay na gumagamit ng wikang ginamit.

YUNIT IV

Idyomatikong Pahayag sa WikangFilipino tungo sa Wikaing Ilokano

Introduksyon

Ang isang manunulat o maging ang mananalumpati’y hindi simple bagama’t sila’y nagbabahagi na mga impresyon o sariling damdamin o pananaw sa mga bagay-bagay. Pinag-aaralan din nila ang letra hanggang mga salitang lumalabas mula sa tinta ng kanilang mga panulat o mula sa kanilang bibig. Kadalasan ang kanilang pagpupursige ay dahil sa gusto nilang maipakita ang kanilang talento sa pagsulat o kaya’y galing sa bigkasan. Bunsod nito naroroon ang kanilang katiyakan na ang kanilang obra ay kaakit-akit at makakakuha ng interest ng mambabasa o manunuod. Ibat-ibang istilo ang kanilang ipinapakita sa pagpapahayag.

Karaniwan sa isang manunulat ang gawing maharaya ang kanilang mga akda. Isa sa mga madalas na gamitin nila ay ang tinatawag na patalinhagang pagpapahayag o paggamit ng mga salita o grupo ng mga salita na malayo ang ibig ipahiwatig sa literal nitong kahulugan. Maraming itinuring ang mga ito na idyomang ekspresyon o idyoma. Ito ay sinasabing nakapagdaragdag ng kagandahan sa isang katha, pasalita man o maging pasulat.

Sa mga susunod na pahina, layunin ng may akda na mas makilala ng mga mambabasa ang mga talinhagang ito o mga idyoma sa pamamagitan ng mga halimbawa. Bukod dito, nagsasagawa ang mga may akda ng isang pagbabagong-anyo sa mga idyomang nilathala sa pamamagitan ng pagsasalin nito sa ibang dayalekto.

Ang mga talinhagang matatagpuan sa mga susunod na pahina ay isinalin sa dayalektong  Ilokano. Ito’y magsisilbing hamon sa mga may akda at mag-aaral upang maging kawili-wili , maging malawak at kapaki-pakinabang ang lahat ng nilalaman ng araling ito.

           

Talinhaga

Ang talinhaga ay lupon ng mga salita na may natatagong kahulugan. Mga malalalim na salita na ginagamit sa isang salaysay na maaaring nasa anyong patula o prosa na malimit na nangangaral o nagpapayo hinggil sa isang pangyayari o kadalaslang isinasalarawan ang isang moral o relihiyong aral.

Mga Talinhaga	Pagpapalit Hugis	Kahulugan
·        Agaw buhay ·        Anak pawis\ ·        Anak dalita ·        Alilang kanin ·        Balitang kutsero ·        Balik harap ·        Bantay salakay ·        Bungang araw ·        Balat sibuyas ·        Balat kalabaw ·        Buto’t-balat ·        Tulak ng bibig ·        Dalawa ang bibig ·        Halang ang bituka ·        Mahapdi ang bituka ·        Makapal ang bulsa ·        Butas ang bulsa ·        Sukat ang bulsa ·        Nagbabatak ng buto ·        Matigas ang buto ·        Kusang palo ·        may gatas sa labi ·        salimpusa ·        kabiyak ng dibdib ·        mabigat ang dugo ·        maaliwalas ang mukha ·        maitim ang budhi ·        mahabang dulang ·        malikot ang kamay ·        makitid ang isip ·        nagbibilang ng poste ·        malawak ang isip ·        nakahiga sa salapi ·        mapurol ang utak ·        nagmumurang kamatis ·        masama ang loob ·        naniningalang pugad ·        matalas ang taynga ·        sira ang tuktok ·        takaw tulog ·        kakaning itik ·        kapit-tuko ·        luha ng buwaya ·        mahangin ang ulo ·        matalas ang ulo ·        mahina ang loob ·        malakas ang loob ·        makapal ang bulsa ·        makapal ang palad ·        pagputi ng uwak ·        pag-iisang dibdib ·        pusong bakal ·        bungang tulog ·        maamong kordero ·        mababaw ang luha	·        Agaw tibyag na ·        Agar aramid ·        Narigat ·        Pakan lang ·        Balitang lastog ·        Napintas sa harap,pag talikod naalas ·        Nagsisimpit  simpitan ·        Sakit tiukis ·        Maramdamin tiunigna ·        Napuskol tirupang ·        Nakutong ·        sau ·        Nangawngaw ·        Nauyong ·        Mabisin ·        Nagaduti pera ·        Awan ti perak ·        Nalaing umiggim ti perak ·        Nagagit na ag trabaho ·        Napigsa ·        Sarili nangasikap data ·        Ubing pay data ·        Makikadkadwa ·        Lakay ·        Haan ·        Makatawain ·        Naalas  ti ugali ·        Kasaran ·        Agtatakaw ·        Nakapoy na umunawa ·        Awanti  trabaho ·        Mabiit nga umunawa ·        Nabanang ·        Awanti am mo ·        Nag aayos balasang ·        Agdamdamdam ·        Agar arum ·        Mabiit na makangngig ·        Ago uyong ·        Mana turog ·        Awanti halaga na ·        Mahigpit  ti kapot na ·        Sinkit ngitib ·        Nalastog gata ·        Nalain ti ulo ·        Nakapo ti unigna ·        Nauyong ·        Aduti perak na ·        Nagagot ·        Awanti maasahan na ·        Kasar ·        Innanga am mo tig patawa ·        Tag tagip nop ·        Nasingpit ·        Sangit	·        Naghihingalo ·        Manggagawa ·        Mahirap ·        Utusang walang sweldo ·        Hindi totoong balita ·        Mabuti sa harapan,taksil sa likuran ·        Taong nagbabait-baitan ·        Sakit sa balat ·        Manipis,maramdamin ·        Makapal, di agad tinatablan ng hiya ·        Payat na payat ·        Salita lamang ·        Madaldal ·        Salbahe,desperado ·        Nagugutom ·        Maraming pera ·        Walang pera ·        Marunong gumamit ng pera ·        Nagtratrabaho ng higit sa kinakailangan ·        Malakas ·        Sariling sipag ·        Bata pa ·        Nakikisama lamang ·        Asawa ·        Di makagiliwan ·        masayahin,palangiti ·        Masama ang ugali ·        Kasalan ·        Kumukuha ng di kanya ·        Mahinang umunawa ·        Walang trabaho ·        Maraming nalalaman ·        Mayaman ·        Bobo ·        Nagkikilos binate o dalaga ·        Galit o nagdaramdam ·        Nanliligaw ·        Madaling makarinig ·        Gago,luko-luko ·        Mahilig matulog ·        Walang gaanong halaga ·        mahigpit ang hawak ·        di totoong nadadalamhati ·        mayabang o hambog ·        matalino ·        duwag ·        matapang ·        mapera ·        masipag ·        walang maasahan ·        kasal ·        di marunong magpatawad ·        panaginip ·        mabait na tao ·        iyakin

Batayan ng pagsasalin

Mga talinhagang isinalin sa wikang Ilocano na kung saan ito ay binigyang linawni Gng.Linda Salazar isang tubong Ilokano buhat sa San Fernando La Union,sya ngayo’y naninirahan na rito sa Lungsod ng Calapan sapagkat dito siya pinalad magkaroon ng kabiyak o asawa. Wika niya ang Ilokano o ang wikang ito ay natutunan nila sa kanilang mga ninuno.

.

MGA AWTOR

            Ang mga taong nagpunyaging magbigay ng kanilang mga ambag upang makabuo at mailathala ang aklat na ito ay pawang mga mag-aaral ng Kolehiyong Pampamahalaan sa Agrikultura at Teknolohiya ng Mindoro na kumukuha ng kursong Batsilyer ng Edukasyong Pansekondarya mula sa pangkat II-A2 taong pang-akademiko 2014-2015 sa pangangalaga ni Dr. Loida Marasigan, ang mga sumusunod:

Medyor sa Filipino:

Mga babae

1.      Aceveda, Anna Jean

2.      Aldovino, Jennifer G.                               

3.      Arellano, Mariel A.

4.      Axalan, Rhina B.

5.      Azucena, Maria Anchel M.

6.      Calbayog, Erica R.

7.      Corables, Laviñia B.

8.      Corona, Michelle M.

9.      Cusi, Kristine C.

10.  Diaz, Janine C.

11.  Fababaer, Chesca C.

12.  Galario, Jeizelle V.

13.  Gelena, Divine Grace M.

14.  Leona, Noime N.

15.  Lopez, Prechie D.

16.  Macutong, Julie Ann B.

17.  Magbuhos, Shiela B.

18.  Manarpaac, Joan P.

19.  Masikap, Judie Anne T.

20.  Mendoza, Jenny Rose F.

21.  Panaligan, Mariane R.

22.  Perez, Marinel A.

23.  Rayos, Charlyn C.

24.  Rayos, Judy Ann B.

25.  Rayray, Justine Minerva R.

26.  Trajico, Christer D.

27.  Villaverde, Deserie L.

Mga Lalaki:

28.  Andal, Zaldy G.

29.  Gonzalo, Ben B.

30.  Hermosa, Kenn Reymond N.

31.  Mañibo, Mark Vincent

32.  Mortel, Geomark P.

33.  Mugar, Jeruen G.

34.  Pereña, Bryan Adam A.

35.  Perez, Vic B.

36.  Quisera, Jay-R E.

37.  Royo, Jomar C.

Medyor sa T.L.E.:

Mga babae

1.      Cano, Queenelyn S.

2.      Casaul, Fatima A.

3.      Dimagculang, Lea May G.

4.      Gaco, Jackelyn L.

5.      Lomio, Katrin Angel S.

6.      Pedragoza, Brenda P.

7.      Salazar, Andrea L.

8.      Tulay, Laidel A.

Mga lalaki

9.      Abe, Sherwin B.

10.  Cabarrubias, Jan Christian D.

11.  Legaspi, Rodmin D.

12.  Macalalad, Ernest P.